Co to jest zadatek?
Zadatek jest zastrzeżeniem umownym mającym na celu umocnienie kontraktu. Nie jest on karą umowną, chociaż ma charakter dyscyplinujący strony i mobilizujący do wykonania umowy. Zadatek jest czynnością prawną realną. Nie wystarcza więc samo postanowienie umowne o zadatku i złożenie oświadczeń woli. Konieczny jest jeszcze ten element realny, czyli faktyczne wydanie przedmiotu zadatku np. zapłata umówionej kwoty pieniężnej. Tak długo jak nie dojdzie do tego wydania przedmiotu zadatku, tak długo zastrzeżenie zadatku nie jest skuteczne.
Przedmiotem zadatku mogą być takie same rzeczy, które jednocześnie są przedmiotem świadczenia, ale tak być nie musi. Zadatek może przybrać również inną postać. Zastrzeżenie zadatku może być dokonane zarówno przy zawarciu umowy, jak i już później, po zawarciu umowy, ale przed jej wykonaniem.
Odstąpienie od umowy a zadatek – Kodeks Cywilny
Zgodnie z art. 394 § 1 kc w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeśli sama go wniosła, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
Te dwa skutki zadatku przyjmują formę zryczałtowanego odszkodowania. Zadatek ma rekompensować stronie która albo zatrzymuje zadatek, albo żąda jego podwójnej wysokości szkodę, która poniosła przez to, że umowa jest niewykonana.
Uprawniony nie musi dowodzić ani faktu poniesienia szkody ani jej wysokości. Może się jednak okazać, że szkoda którą uprawniony ponosi na skutek niewykonania zobowiązania, jest wyższa niż zadatek, względnie jego podwójna wysokość.
Sąd Najwyższy w uchwale z 25 czerwca 2009 roku wskazał, że w razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który nie odstąpił od umowy może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a należne mu odszkodowanie nie jest ograniczone do wysokości zadatku, lub jego podwójnej wysokości. Tzn., że wierzyciel którego szkoda jest wyższa aniżeli wartość tego zadatku będzie mógł domagać się odszkodowania w pozostałej części na zasadach ogólnych.
Skutki zadatku – czy zadatek podlega zwrotowi?
Wiele osób zastanawia się czy zadatek podlega zwrotowi. Otóż, w razie wykonania zobowiązania zadatek podlega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Oczywiście jest to możliwe tylko wówczas, gdy obydwa świadczenia są tego samego rodzaju. Jeśli natomiast zaliczenie zadatku nie jest możliwe ze względu na to, że jest to inny przedmiot świadczenia, wtedy zadatek podlega zwrotowi.
Zadatek podlega zwrotowi także wtedy, gdy:
1. doszło do niewykonania umowy na skutek okoliczności obciążających obydwie strony.
2. doszło do niewykonania umowy z powodu okoliczności za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności.
3. doszło do rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron (za obopólną zgodą).
Co to jest zaliczka? Różnica między zadatkiem a zaliczką
Słowo „zadatek” jest używane w praktyce dla określenia zastrzeżeń umownych, które wcale zadatkiem nie są. Czasami o zadatku jest mowa wówczas, gdy strony chcą tak naprawdę udzielić zaliczki.
Zaliczka oznacza wręczenie drugiej stronie określonej ilości rzeczy, albo określonej ilości pieniędzy, na poczet świadczenia, do którego zobowiązana jest strona wręczająca zaliczkę.
Skutki zaliczki są jednak odmienne od skutków zadatku. W razie niewykonania umowy i odstąpienia od umowy przez jedną ze stron, zaliczka podlega zwrotowi. Zatem strona, która dała zaliczkę, w przypadku niewykonania umowy przez drugą stronę ma prawo żądać zwrotu danej zaliczki, nawet jeśli sama będzie ponosiła odpowiedzialność z tytułu szkody, którą druga strona poniosła przez to, że nie doszło do wykonania umowy.
Czasami strony mówią o zadatku kiedy chcą takiego przypieczętowania umowy, czyli ma być to dowód na to, że umowa została zawarta. Ma to być jakiś element realny, który ma świadczyć o tym, że umowa doszła do skutku. Nie chcą jednak skutków dalej idących, czyli nie chcą tej funkcji gwarancyjnej, która zadatek spełnia.